Erin Anderssen
Tajemnica śmierci kobiety - wojownika
Pine Ridge, Dakota Pd. - Kiedy chowano Annę Mae Aquash, pomimo marcowego chłodu k
obiety z Pine Ridge same wykopały jej grób.Jej ciało zawinięto w tradycyjny koc z gwiezdnym motywem dekoracyjnym, a ce
remonię pogrzebową poprowadził szaman. Pomimo padającego śniegu ponad stu ludzi przybyło, by okazać szacunek kanadyjskiej Indiance Mikmak, na nagrobku której wyryto napis "Kobieta wojownik z Wounded Knee".Dwadzieścia trzy lata później przyj
aciele wciąż składają na jej grobie dowody pamięci: złamany papieros na szczęście, gałązkę szałwii, grzechotkę ze skorupy żółwia.Anna Mae wyrosła w biedzie w kan
adyjskiej prowincji Nowa Szkocja, ale zyskała rozgłos jako czołowa postać Ruchu Indian Amerykańskich (AIM).Przybyła do Pine Ridge, by przyłączyć się do protestu AIM w Wounded Knee w 1973 roku i pozostała, by walczyć o prawa tubylcze w tym najuboższym rejonie Dakoty Pd.
Później, w czerwcu 1975 roku, napięcie w rezerwacie osiągnęło szczyt po tym, jak dwóch agentów federalnych przybyło do mi
asteczka Oglala w poszukiwaniu złodzieja pary kowbojskich butów. Obaj zginęli w strzelaninie, podobnie jak jeden z członków AIM.Pod koniec lata przywódcy AIM, któ
rych Anna znała najlepiej, ukrywali się. Zaś Federalne Biuro Śledcze (FBI) polowało na nią, poszukując świadka strzelaniny.Wspierany przez rząd federalny prz
ewodniczący rady plemiennej Richard Wilson pozwalał swej prywatnej policji grasować po rezerwacie i toczyć otwartą wojnę z każdym, kogo podejrzewano o sympatyzowanie z AIM.Co najgorsze, ludzie wewnątrz ruchu szeptali o wątpliwościach co do lojalności Aquash. Ni
ektórzy twierdzili, że jest kapusiem.W Shubenacadie, w Nowej Szkocji, naj
starsza siostra Anny błagała ją, by wróciła do domu. Ale ta, pomimo dręczących ją obaw, odmówiła wyjazdu. Przyjaciele mówili, że zaczęła przeczuwać swoją śmierć. W wysłanym jesienią do Rebeki liście pisała: "Wiem, że wcześniej czy później zostanę zabita".Po czerwcowym incydencie w Oglala usiłowała nie rzucać się w oczy, mimo to dw
ukrotnie została aresztowana. Szybko zwolniono ja za kaucją - co podsyciło plotki o tym, że jest informatorką. W listopadzie wyjechała do Denver, gdzie schroniła się u znajomych.Trzy miesiące później, 24 lutego 1976 roku, ciało Anny Mae Aquash znaleziono na dnie wąw
ozu przy bocznej drodze w rezerwacie na skraju dakockich Złych Ziem. Zastrzelono ją jak podczas egzekucji, przykładając lufę do karku.Nikt nigdy nie został oskarżony o jej zab
icie. Po sknoconej autopsji śledztwo FBI zabrnęło w ślepy zaułek. Ławy przysięgłych przesłuchiwały kolejnych świadków, lecz nie stawiały zarzutów.Chociaż o jej śmierci pisano w nagłó
wkach gazet w USA, to w Kanadzie niemal zignorowano ją, jeśli nie liczyć paru telefonów do rządu i jednego zapytania w Izbie Gmin.Ale w o
statnich latach nowe śledztwo doprowadziło do powstania szokującej teorii na temat tego jak - i dlaczego - zginęła Anna Mae. Szlak doprowadził detektywów z rezerwatu w Dakocie Pd., w którym zginęła, przez dom w Denver, w którym się ukrywała, do progu pewnego tubylca z Whitehorse na północy Kanady, który wie ponoć wiele o całej sprawie i jest obserwowany przez kanadyjską policję.Prowadzący śledztwo uważają obecnie, że mordercy Anny Mae Aquash pochodzili z tego s
amego ruchu, dla którego porzuciła rodzinę. Twierdzą, że są bliscy postawienia zarzutów.Roger Amiotte znalazł rozkładające się ciało kobiety w ciepłe lutowe popołudnie 1976 roku. Wyszedł wytyczyć nowe ogrodzenie swojego tysiąchektarowego rancza w rezerw
acie Pine Ridge, by powstrzymać bydło od przechodzenia przez szosę.Ciało leżało na dnie stromego wąwozu, 30 metrów od szosy na szlaku planowanego ogrodz
enia. Kobieta spoczywała w śniegu, jakby zasnęła.Ubrana była w granatowe jeansy, miękkie buty i czerwoną kurtkę. Leżała na b
oku, ze zgiętymi kolanami, w pobliżu zakrętu łożyska wyschniętego strumienia. Na lewej ręce miała turkusową bransoletkę. Włosy skrywały jej twarz, ale widać było, że leżała wystarczająco długo, by jej skóra zszarzała, a zwierzęta odgryzły jej nos i prawe ucho.Amiotte nie pods
zedł na tyle blisko, by jej dotknąć. Pojechał do domu i wezwał policję.Dwie dekady wiatru i deszczu zmieniły Złe Ziemie i Amiotte nie jest już w stanie wsk
azać dokładnie właściwego miejsca. Przyprowadzał tam już tak wielu policyjnych detektywów i dziennikarzy, że cała historia go nuży.Usiadł ze skrzyżowanymi nogami w tr
awie obok zbocza, nasypał tytoniu na bibułkę i czekał, by odpowiedzieć na te same stare pytania. "Nie trzeba wiele czasu na rozpoznanie trupa" - zaciąga. "Ale jasne, że się tego nie spodziewasz. Zdechła krowa, to co innego."Następnego dnia po odkryciu Rogera Amiotte patolog W. O. Brown dokonał oględzin zwłok na zlecenie FBI, które odpowiada za śled
ztwa we wszystkich przypadkach podejrzanych zgonów na terenie rezerwatów.Dr Brown stwierd
ził, że kobieta, której nikt nie potrafił zidentyfikować, zmarła z zimna 7 do 10 dni wcześniej.Nie ma oznak gwałtownej śmierci, napisał w swoim raporcie. Co ważne, stwie
rdził, że włosy i czaszka wyglądają normalnie, i że nie ma nic niezwykłego w mózgu.Dłonie kobiety odcięto i wysłano do laboratorium FBI w Waszyngtonie w celu sprawdzenia, czy uda się zidentyfikować odciski palców.
2 marca kobietę pochowano w ubogim grobie na cmentarzu rzymsko-katolickim. N
astępnego dnia, dzięki odciskom palców, zidentyfikowano ja jako 30-letnią Annę Mae Aquash.Jej przyjaciele i rodzina natychmiast za
częli zadawać pytania.Nic nie miało sensu.
Anna Mae nigdy nie wybrałaby się sama na Złe Zi
emie, twierdzili.A jeśli nawet, to wystarczająco długo żyła w chłodnym klimac
ie Kanady, by przetrwać złą pogodę. W jej organizmie nie było alkoholu ani narkotyków, które mogłyby tłumaczyć zamarznięcie.I jak to możliwe, że nikt nie rozpoznał jej w szpitalu, skoro jeden z oglądających ciało age
ntów FBI przesłuchiwał ją zaledwie kilka miesięcy wcześniej?Po Pine Ridge rozeszły się pogłoski o zatuszowaniu sprawy przez FBI.
Niewielu ludzi gotowych było uwi
erzyć, że ciała Anny Mae nie rozpoznano na skutek daleko posuniętego rozkładu. Mówiono, że agenci federalni zabili działaczkę AIM dla przykładu, a potem dla postrachu odcięli jej ręce.Inni - w tym FBI - wspominali o innym motywie sugerując, że mogła zostać zabita przez zw
olenników AIM z powodu podejrzeń, że donosi agentom federalnym.Jej rodzina zażądała ekshumacji i 11 ma
rca niezależny patolog dr Gary Peterson dokonał drugiej autopsji.W ciągu kilku minut odkrył kulę kal
ibru .32 w lewej kości policzkowej. Pocisk przeszedł przez mózg i utkwił w kości.Wydawało się niewiarygodne, że wcz
eśniej go nie dostrzeżono; personel szpitala powiedział FBI, że na szyi Anny Mae widać było zakrzepłą krew i czuć było ranę, gdy ciało przenoszono z ambulansu. Sądzili, że koroner to zobaczy. Dr Brown stwierdził później, że "nieumyślnie przeoczył" ranę po kuli.Zamieszkany przez Siuksów rezerwat Pin
e Ridge leży w krainie gliniastych wzgórz i gradowych burz zdolnych roztrzaskać szyby w samochodzie. Graniczy z rezerwatem Rosebud, a oba stanowią zbieraninę zapadłych miasteczek pociętych pustymi ulicami. Ludzie są tam biedni, a wielu z nich żyje w zrujnowanych przyczepach kempingowych.Na poboczach dróg tablice z napisem "Po co umierać?" znaczą miejsca tragicznych wypa
dków samochodowych. Nic nie świadczy o tym, że jest to rezerwat Indian, poza opisanymi w języku Siuksów znakami stopu w mieście Pine Ridge.W 1973 roku grupa tradycjonalistów z rezerwatu poprosiła przywódców AIM o p
omoc. Próbowali usunąć z urzędu Richarda Wilsona, nowego przewodniczącego plemienia, który - oskarżany o nepotyzm i kupowanie głosów - nie zwoływał publicznych posiedzeń rady i nie robił nic, by powstrzymać praktykę dzierżawienia białym spółkom zasobnych w uran ziem rezerwatu.Wyjątkowo wrogi wobec AIM Wilson wykorzystał fundusze federalne do powołania w reze
rwacie prywatnych sił policyjnych, ze względu na ich brutalność określanych przez wielu mieszkańców mianem "bojówek" (ang. goon). Powyższe określenie siły te wykorzystały jako akronim nazwy "Strażnicy Narodu Oglala" (Guardians of the Oglala Nation). W wojnie z AIM GOONs stanowili armię przewodniczącego plemienia. Codziennością stały się strzały padające z przejeżdżających samochodów, a w latach 1973-75 ogółem kilkudziesięciu Indian zginęło gwałtowną śmiercią.27 lutego 1973 roku, po nieudanych pró
bach usunięcia Wilsona z urzędu, duża grupa rozgniewanych Siuksów i przywódców AIM zebrała karawanę pojazdów i wyruszyła do niewielkiego rezerwatowego miasteczka Wounded Knee. Była to decyzja symboliczna: w 1890 roku oddział kawalerii otworzył tam ogień do obozowiska Siuksów, masakrując około 350 mężczyzn, kobiet i dzieci.Tym razem I
ndianie zajęli należący do białych punkt handlowy i kościół rzymsko-katolicki. Wokół zaroiło się od agentów FBI i policjantów federalnych, którzy zorganizowali blokady drogowe w celu odcięcia dostępu do miasteczka. Na ich wyposażeniu była dalekosiężna broń, helikoptery i czołgi do niszczenia bunkrów. Protestujący odmówili opuszczenia miasteczka, a protest stał się wkrótce symbolem całego tubylczego oporu.Oglądane w Bostonie wiadomości p
oruszyły młodą kanadyjską Indiankę Mikmak o nazwisku Anna Mae Pictou. Jak mogła nie zaangażować się w coś, co mogło zapewnić lepszą przyszłość jej dwóm małym córkom - mówiła później przyjaciołom.10 marca 1973 roku był jej ostatnim dniem pracy przy taśmie w zakładach General Motors we Framingham. Zostawiła córki pod opi
eką siostry w Bostonie i w towarzystwie swojego chłopaka, Nogeeshika Aquash, Indianina Chippewa z Ontario, wyjechała do Dakoty Pd. Dźwigając żywność i zapasy, prześlizgnęli się przez policyjne barykady i przyłączyli się do protestu AIM w Wounded Knee.Życie protestujących nie było łatwe; nie planowali zostać długo, więc nie zabrali wiele.
Ale bieda nie była niczym nowym dla Anny Mae, urodzonej 27 marca 1945 roku i w
ychowanej w ubóstwie w rezerwacie Pictou Landing nad cieśniną Nothrumberland. Mieszkając w chybotliwym domu bez kanalizacji i elektryczności, wcześnie nauczyła się nosić wodę, rąbać drewno i obywać ziemniakami na obiad.Z trojga rodzeństwa była zawsze osta
tnią, która chorowała i choć nigdy nie była wysoka, to była wystarczająco twarda, by wygrywać bójki ze szkolnymi kolegami.Porzuciła szkołę przed ukończeniem dziewiątej klasy i przyłączyła się do dorocznej letniej wędrówki z rezerwatu w celu zbierania jagód w stanie Maine. Stamtąd razem z innym Mikmakiem, Jake'm Maloneyem wyjechała do Bostonu. Mieli ze sobą dwie córki, ale choć ost
atecznie pobrali się, to ich małżeństwo nie trwało długo.Trzy lata później zetknęła się z mie
jskimi działaczami tubylczymi, w tym z Nogeeshikiem Aquash. Pomogła założyć Radę Indian Bostonu, która zaplanowała protest na statku Mayflower II w Dniu Dziękczynienia w 1970 roku. Gdy 27 lutego 1973 roku AIM opanował Wounded Knee, wyjazd tam był dla niej oczywisty.W Dakocie Pd. Anna szybko stała się znana ze swoich zdolności organizacyjnych i głę
bokiego idealizmu; wielokrotnie przekradała się przez kordony agentów federalnych, dostarczając do obozu świeżą żywność. Była wygadana i inteligentna, chętnie dyskutowała o traktatach, gdy inne kobiety spędzały czas przygotowując mężczyznom skręty. W parę dni po przybyciu do Wounded Knee w tradycyjnej tubylczej ceremonii poślubiła Nogeeshika.Protest zakończył się po 71 dniach, w trakcie których dwóch tubylców zostało zab
itych rządowymi pociskami a kilku innych zostało rannych; ci którzy nie uciekli z Wounded Knee, zostali aresztowani.W najgłośniejszym procesie przywódcy AIM Dennis Banks i Russell Means zostali uni
ewinnieni z zarzutów konspiracji i napaści. Anna Mae Aquash, która wyjechała przed końcem protestu, została oskarżona o wykroczenie przeciwko przepisom obowiązującym w rezerwacie. W 1973 roku państwo Aquash wyjechali do Ottawy, a rok później Anna Mae pomagała organizować pokaz mody tubylczej w Krajowym Ośrodku Sztuki.Krótko potem powróciła do Stanów, współpracując z Komitetem Prawnej Obr
ony/Ataku Wounded Knee (WKLDOC) i organizując zbiórki funduszy dla AIM. Jej małżeństwo rozpadło się.Przez pewien czas uczyła tubylcze dzieci w alternatywnej Czerwonej Szkole w St. Paul/Minneapolis. Opowiadała o spisywaniu pra
wdziwej historii amerykańskich Indian - o pracy, której nigdy nie dokończyła. W 1974 roku wysłano ją do Kalifornii, by zbierała fundusze w biurze AIM w Los Angeles.Gdy po paru miesiącach wróciła do Pine Ridge - gdzie trwał gwałtowny konflikt między G
OONs i ludźmi z AIM - była już znaną w ruchu postacią, szanowaną przez kobiety z rezerwatu.W tym czasie przestała pić alkohol i nie zażywała narkotyków.
Anna Mae Aquash dołączyła do kobiet zajmujących się tradycyjnym tkactwem i zachęcała je do udziału w politycznych dyskusjach, a nie tylko do kroczenia śladem swoich męż
czyzn. Organizowała wymianę odzieży, by matki mogły zdobyć ubrania o rozmiarze odpowiednim dla swoich dzieci i narzekała, że rodziny nie odżywiają się prawidłowo.Pomimo dominującego w rezerwacie gwałtu, Anna Mae była marzycielką. Wierzyła, że jej działalność w AIM zmusza białe społ
eczeństwo do uznania ubóstwa w indiańskich rezerwatach; często wybierano ją jako delegatkę do organizacji dobroczynnych i sław Hollywoodu. Zapytana mówiła, że tajemnica dbania o swój lud polega na edukacji dzieci."Miała szerokie spojrzenie" - wspomina Melvin Lee, który zaprzyjaźnił się z Anną po
dczas protestu w Wounded Knee. "Miała siłę argumentacji. I nie starała się być gwiazdą."26 czerwca 1975 roku agenci FBI Wil
liams i Coler pojawili się w obozowisku AIM na posiadłości Jumping Bulla w pobliżu Oglala, poszukując młodego mężczyzny o imieniu Jimmy Eagle. Chcieli przesłuchać go w sprawie pary kowbojskich butów odebranych białemu robotnikowi rolnemu podczas bójki w barze trzy dni wcześniej. Doszło do strzelaniny. Sześć godzin później obaj agenci i Joe Stuntz, 24-letni Indianin z AIM, byli martwi.FBI potrzebowało informacji - kogoś, kogo można by skłonić do mówienia. Na liście potencja
lnych świadków było też nazwisko Anny Mae Aquash.Anny nie było tego ranka w rezerwacie; była w Ohio, gdzie starała się o pieniądze. Ale szybko dowiedziała się, że jest poszukiwana przez FBI i, podobnie jak wielu innych dział
aczy AIM tego lata, ukryła się, często przebywając u znajomych.5 września Anna Mae spała w namiocie w rezerwacie Rosebud na terenie należącym do sy
mpatyka AIM, kiedy o świcie pojawili się agenci federalni. Słysząc krzyki mężczyzn, wyczołgała się boso na zewnątrz.Kiedy została zauważona przez age
ntów, zatrzymano ją i oświadczono, że jest poszukiwana. Wpadka Aquash była niespodziewanym sukcesem FBI. Do Rosebud przybyli bowiem z nakazem rewizji w poszukiwaniu nielegalnych materiałów wybuchowych.Stojąc wraz z innymi kobietami w huku krążącego w górze helikoptera, Anna widziała, jak myszkują po samochodach i słyszała jak tłuką się w głównym budynku. W namiocie, w którym spała, FBI znalazło granaty ręczne, dynamit i karabin z obciętą lufą. Skuto ją, aresztowano za posiadanie broni z zatartymi numerami i zabrano na przesł
uchanie.FBI chciało wydobyć od niej inform
acje na temat śmierci obu agentów. Jak mówiła później, grożono jej deportacją do Kanady i obiecywano układ, gdyby zgodziła się współpracować. Aquash powiedziała im tylko, że w dniu strzelaniny nie było jej w Dakocie Pd.Zaczęli wymieniać nazwiska, w tym De
nnisa Banksa i Leonarda Peltiera. Czy ich zna? - pytali. Odmówiła odpowiedzi. Położyła głowę na stole. "Możecie mnie zastrzelić, lub wrzucić do więzienia - powiedziała - "bo taki mam wybór."Została zwolniona, ale czekał ją proces w stolicy stanu Pierre za nielegalne posiadanie broni. Miesiąc później, 14 listopada, została ponownie zatrzymana, gdy podróżowała w Oregonie wraz z gr
upą działaczy AIM, w tym z Banksem i Peltierem, samochodem należącym do aktora Marlona Brando.Policja stanowa zatrzymała pojazd po doniesieniu z FBI. Kiedy kobietom polecono poł
ożyć się na szosie twarzami do ziemi, jeden z mężczyzn strzelił do funkcjonariusza, a Banks i Peltier rzucili się do ucieczki. Aquash i czworo innych zostali aresztowani i oskarżeni o przewóz nielegalnych materiałów wybuchowych przez granicę stanu. (Ostatecznie Peltier przedostał się do Kanady i dwa tygodnie przed odnalezieniem ciała Aquash został zatrzymany w Albercie za zabicie dwóch agentów FBI w Oglala. Do dziś odsiaduje w Kansas wyrok podwójnego dożywotniego więzienia.)W liście do siostry, datowanym na 19 listopada 1975 i wysłanym z więzienia, Aquash pisała: "Odsyłają mnie do Pierre i wiem, że tam trafię. Dakota Pd. to bardzo rasistowski stan. Moje wysiłki w celu podniesienia świadomości białych, którzy są tak bardzo p
rzeciwni Indianom, zostały powstrzymane przez FBI. Ale trudno. Jestem w końcu Indianką i nie zamierzam przestać walczyć, dopóki nie zginę."Anna Mae Aquash wróciła w kajda
nkach do Dakoty Pd., by stanąć przed sądem z oskarżenia o nielegalne posiadanie broni podczas najazdu agentów na Rosebud. Jej proces został przesunięty na dzień następny i zwolniono ją za poręczeniem adwokata. W nocy 24 listopada wyszła z hotelu St. Charles. Znajoma podrzuciła ją samochodem do Kolorado.Kiedy znaleziono jej ciało, FBI twi
erdziło, że do sprawy skierowano zasoby 16 biur i 175 agentów specjalnych, którzy przesłuchali 200 osób.W maju 1976 roku, kiedy rząd Kanady zażądał śledztwa w sprawie jej śmierci, FBI prz
ekazało liczące dwie strony oświadczenie prasowe wyliczające jego działania."Naprawdę chcieliśmy rozwiązać tę spr
awę" - powiedział kierujący śledztwem FBI Norman Zigrossi. "Oczywiście, byliśmy wówczas oskarżani o zamordowanie Anny Mae. [Pierwsza autopsja] postawiła nas w bardzo złym świetle."FBI nie miało szans zyskan
ia zaufania Indian. Ludzie w rezerwacie odmawiali współpracy; jeśli agent podawał pseudonim, nikt nie informował go o prawdziwym nazwisku danej osoby. Wiosną 1976 roku ława przysięgłych zajęła się sprawą, ale śledztwo zostało ostatecznie umorzone.W 1994
roku nowo mianowany szeryf federalny Bob Ecoffey zwrócił się do swoich przełożonych w tej nierozwiązanej sprawie i otrzymał zezwolenie na oficjalne wznowienie śledztwa.Ecoffey wychował się w Pine Ridge; ch
odził do szkoły średniej, gdy zwolennicy AIM protestowali w Wounded Knee. Wówczas nie godził się z gwałtem, ale ostatecznie przyznał: "AIM sprawił, że staliśmy się dumni z bycia Indianami".Działacze AIM zazwyczaj łączą go z G
OONs: był zaprzyjaźniony z agentami FBI, był urzędnikiem Biura do Spraw Indian i ostatecznie poślubił krewną Richarda Wilsona.Ale chociaż jego motywy są kwesti
onowane, to Ecoffey - pierwszy Indianin, który został szeryfem federalnym - twierdzi, że jego przeznaczeniem jest rozwiązanie sprawy Anny Mae.Trudno to wyjaśnić komuś, kto nie jest tubylcem - mówi postawny mężczyzna z wł
osami splecionymi w warkocz. Ale mimo to opowiada:Dwadzieścia lat temu, gdy pracował na nocną zmianę w więzieniu w Pine Ridge, usł
yszał przez interkom wołanie kobiety z celi na dole. Nie było tam nikogo, ale głos był tak głośny i wyraźny, że poruszył go i Ecoffey udał się do szamana po radę.Dowiedział się, że pewnego dnia pom
oże kobiecie, która została straszliwie skrzywdzona. Wierzy, że tą kobietą jest Anna Mae Aquash.Kiedy został szeryfem, znał wysta
rczająco wielu ludzi z rezerwatu, by opracować teorię o sprawie Aquash; korzystał ze źródeł, do których nikt z zewnątrz nie miałby dostępu.Ludzie nie zapomnieli o niej - mówi. "W Pine Ridge nastąpiła pewna poprawa i l
udzie chcą, by coś w tej sprawie zrobić."W 1995 roku śledztwo skoncentrowało się na trzech ludziach: dwóch mężczyznach i kobiecie. Sprawa była jednak skomplikowana ze względu na problemy jurysdykcyjne, a upł
ynęło tak wiele czasu, że świadkowie zapomnieli szczegóły lub zmarli.Powołano kolejną ławę przysięgłych, ale i tym razem nie udało się nikomu postawić zarz
utów. W tym samym roku Ecoffey spotkał Abe'a Alonzo, detektywa z Denver z 29-letnim doświadczeniem pracy w sekcji wywiadu policji, przy ochronie prezydentów i pilnowaniu ekstremistów.Historia Aquash poruszyła detektywa, który postanowił postawić jej morderców przed sądem, zanim przejdzie na emeryturę. Krótko po tym, jak Ecoffey w 1996 roku przestał być szeryfem federa
lnym, detektyw z Denver przejął sprawę.Współpracując z okręgowym b
iurem prokuratora, ma nadzieję przedstawić na poziomie stanowym zarzuty związane z teorią, że Anna Mae Aquash została porwana z Denver i zabrana siłą na śmierć do Dakoty Pd. Bierze pod uwagę możliwość postawienia zarzutów przed ławą przysięgłych jeszcze tej jesieni.Policja uważa, że pewnego wieczora w drugim tygodniu grudnia troje ludzi zapukało do drzwi jednopiętrowego budynku przy 4494 Pecos St. w Denver. Szukali Anny Mae Aq
uash, by zabrać ją do Rapid City.Mieszkanie w hiszpańskiej dzielnicy w
ynajmował Troy Lynn Yellow Wood. Według niego, Aquash ukrywała się tam od kilku tygodni.Co najmniej jeden świadek zeznał pr
owadzącym śledztwo, że gdy obcy pojawili się w drzwiach, Anna Mae ukryła się na poddaszu."Obawiała się każdego" - zgodził się W
ood. "Obawiała się policji. Obawiała się agentów federalnych. Obawiała się niektórych Indian. Była przewrażliwiona. Ale nie była jedyną. Czasami czułem się tak, jakbym był jej jedynym przyjacielem. Każdy wolał wierzyć w najgorsze."Przynajmniej jedna z osób przybyłych tego grudniowego wieczora była znana Annie Mae z AIM. Według Yellow Wood oświadczyli jasno, że ma z nimi wracać do Dakoty Pd. "Nie była z tego powodu szczęśliwa. Nie chciała jechać. Ale chciała też wszystko wyjaśnić. Była zmęczona tym wszys
tkim, co o niej opowiadano."Cała trójka wyszła z Anną po zmroku. Kiedy Yellow Wood namawiał ich, by nie z
abierali Anny, ta stwierdziła, że pójdzie, by nie sprawiać mu kłopotów. "Sądzę, że nie miała wyboru" - mówi Yellow Wood. "Ale wyszła dobrowolnie."Policja uważa, że zabrano ją do Rapid City, do biura Komitetu Prawnej Obrony/Ataku Wou
nded Knee, gdzie przesłuchiwano ją jako podejrzaną o donosicielstwo.Policja podejrzewa też, że Aquash tr
afiła do opuszczonego mieszkania w północnej części Rapid City, wynajmowanego przez członka AIM, który jeszcze się nie wprowadził. W ciągu następnych 48 godzin ci sami ludzie, którzy przywieźli ją z Denver mieli wywieźć ją na Złe Ziemie i strzelić jej w tył głowy z bliskiej odległości.Zbiegiem okoliczności, sprawa dopr
owadziła prowadzących śledztwo do innego kanadyjskiego tubylca zaangażowanego w AIM w Denver czasie, gdy zamordowano Annę.Mężczyzna ten mieszka obecnie z żoną i dziećmi w rezerwacie Kwanlin Dun w pobliżu Whit
ehorse. Jest dobrze zbudowanym czterdziestolatkiem o szorstkiej twarzy, długich włosach i sumiastych wąsach.Ale w 1975 roku był młodym wojown
ikiem AIM a policja uważa, że posiada informacje związane z zabiciem Anny. Osiem miesięcy temu kanadyjska policja otrzymała telefon od detektywa Alonzo, który prosił o pomoc w odnalezieniu go.Mężczyzna odmawia rozmowy na ten temat i reaguje podejrzliwie na pytania dot
yczące AIM. "Chcę wiedzieć, kto cię przysłał" - nalega."Nie chcę rozmawiać" - powtarza ki
lkakrotnie, aż wreszcie zatrzaskuje drzwi.Prowadzący śledztwo w sprawie śmie
rci Aquash twierdzą, że są coraz bliżej finału, ale siła ich dowodów pozostaje niepewna.Mówi się, że wśród świadków nie ma zgodności co do pewnych szczegółów. Źródła m
ówią, że jeden z mężczyzn, którzy mieliby być obecni przy zastrzeleniu Anny otrzymał immunitet od oskarżenia przez władze federalne w zamian za swoje zeznania - ale może to nie wystarczyć do uzyskania wyroków skazujących.Podobno jest niewiele fizycznych dowo
dów łączących podejrzanych z zabójstwem. FBI nie znalazło niczego, gdy w marcu 1976 roku powróciło na miejsce zbrodni z wykrywaczem metalu.Jedno z wykonanych przez FBI polaro
idowych zdjęć ciała Anny ukazuje niewyraźne ślady po sznurze na nadgarstku, poniżej bransolety, w miejscu, gdzie jej dłonie odcięto przed drugą autopsją. Ale fotografia nie jest przekonująca, a żaden z patologów nie odnotował tych śladów.Ecoffey, obecnie szef Biura do Spraw Indian w Pine Ridge, przyznał: "Wiedzieć, kto to zrobił, to jedno. Udowodnić - to co innego."
Historia Anny Mae Aquash wciąż krąży po Pine Ridge, choć wiele się zmieniło.
Dawni GOONs i sympatycy AIM masze
rują dziś wspólnie, protestując przeciw strefie sklepów z piwem zbudowanych przy granicy Nebraski z rezerwatem, w którym alkohol jest zakazany.Podczas jednego z niedawnych marsz
ów Ecoffey niósł tablicę z napisem "Sprawiedliwość dla Anny Mae"."Ona byłaby tutaj razem z nami" - powi
edział działacz AIM Tom Poor Bear, organizator marszów. "Zawsze traktowaliśmy kobiety jako kręgosłup naszego narodu. Ona była symbolem ich mocy. Dorównywała wojownikom. Była gotowa umrzeć jak mężczyźni."
Przyczyna śmierci: dwie autopsje, dwa orz
eczeniaAutopsja pierwsza
Wykonawca: patolog FBI W. O. Brown, 25 lutego 1976, w dniu odnalezienia ciała.
Czas zgonu: dr Brown stwierdził, że niezident
yfikowana kobieta była martwa od 7-10 dni.Ustalenia szczegółowe: znalazł dowody odmr
ożenia nosa, palca dłoni i stóp oraz oznaki rozpoczynającego się rozkładu. Włosy i czaszka wyglądały "normalnie", a w mózgu nie było nic, co sugerowałoby gwałtowną śmierć. W organizmie nie było śladów alkoholu ani narkotyków. Dłonie odcięto w celu próby identyfikacji ciała na podstawie odcisków palców.Przyczyna zgonu: śmierć z zimna. Kiedy później dr Brown dowiedział się od FBI, że prz
eoczył kulę, odparł: "Pewnie jej nie zauważyłem".Autopsja druga
Wykonawca: niezależny patolog z Minnesoty Gary Peterson, 11 marca 1976, po ekshumacji ciała ofi
ary zidentyfikowanej jako Anna Mae Aquash.Czas zgonu: brak dokładnych danych, chociaż dr Peterson sugeruje obecnie, że była martwa od co na
jmniej 2-3 tygodni i mogła leżeć w wąwozie nawet od grudnia.Ustalenia szczegółowe: niemal natychmiast dr Peterson zauważył dużego czerwonawego s
iniaka na lewym policzku, z którego wydobył kulę kalibru .32. U podstawy tylnej części szyi stwierdził niewielką ranę wlotową pocisku.Przyczyna zgonu: rana postrzałowa.
Motywy: trzy teorie o zabójcach Anny Mae
W czasie śmierci Anny Mae w AIM sz
erzyły się pogłoski, że jest wtyczką FBI, choć nigdy nie było żadnych dowodów potwierdzających tę plotkę. (W dniu drugiej autopsji FBI wydało nawet oświadczenie prasowe zaprzeczające, by była informatorką.)Ludzie byli gotowi uwierzyć w oska
rżenia z kilku powodów:Aquash była osobą z zewnątrz, co b
udziło wątpliwości co do jej motywów.Ludzie zastanawiali się, dlaczego
została kilkakrotnie zwolniona po zatrzymaniu przez FBI, podczas gdy innych zatrzymywano w areszcie.W biurze AIM w Los Angeles w1974 roku pracowała krótko z Douglasem Durh
amem, który niedawno okazał się być prawdziwym informatorem AIM. Chociaż znajomi Anny Mae podkreślają, że nie lubiła ona Durhama, to zauważają, że oboje byli w bliskich stosunkach z przywódcą AIM Dennisem Banksem.Oskarżenia przeciwko niej opierały się jedynie na poszlakach, ale w drugiej połowie 1975 roku, po zastrzeleniu agentów, ludzie z AIM wyli w tej sprawie przewrażliwieni.
Jako wtyczka, Aquash byłaby dla AIM szczególnie niebezpieczna. Jej bliskie stosunki z ki
erownictwem organizacji oznaczały, że znała każdą kluczową informację w sprawie strzelaniny w Oglala i o innych działaniach AIM.
Zastrzelenie agentów w Oglala wzmogło n
apięcie w rezerwacie. Kiedy odnaleziono ciało Aquash, wśród zwolenników AIM dominowała teoria, że agenci federalni zabili ją w akcie zemsty, lub w celu rozbicia organizacji.Tubylcy w rezerwacie Pine Ri
dge nie byli jedynymi, którzy kwestionowali działania FBI. Po śmierci Aquash amerykańska Komisja Praw Człowieka krytykowała bezskutecznie biuro za jego działalność w rezerwacie i wezwała prokuratora generalnego do wszczęcia śledztwa.Prywatna policj
a - określająca się jako "Strażnicy Narodu Oglala" i kontrolowana przez przewodniczącego rady plemiennej z Pine Ridge Richarda Wilsona - była w stanie otwartej wojny ze zwolennikami AIM. Ocenia się, że w latach 1973-75 w wyniku tego konfliktu zginęło gwałtowną śmiercią kilkudziesięciu Indian.Aquash, obca osoba, często przyjeżdżająca i wyjeżdżająca z Pine Ridge, byłaby oczywistym c
elem.
Na szlaku tajemniczej śmierci
27.02.1973
Grupa Siuksów Oglala i członków AIM rozp
oczyna protest w Wounded Knee, miejscu masakry Indian z 1890 roku.10.03.1973
Zainspirowana protestem Anna Mae Aquash po
rzuca pracę pod Bostonem i przyłącza się do akcji. Wkrótce staje się kluczową działaczką i strategiem.8.05.1973
Protest kończy się śmiercią dwóch mężczyzn zab
itych strzałami ze strony rządowej i zranieniem kilku innych. Dennis Banks i Russell Means zostają aresztowani, a następnie uniewinnieni z oskarżeń związanych z protestem.26.06.1975
Dwóch agentów FBI, śledzących drobnego zł
odziejaszka, zostaje zabitych w strzelaninie koło Oglala. Ginie też jeden Indianin.Lato 1975
FBI zaczyna interesować się Anną i inform
acjami, które może posiadać na temat strzelaniny oraz działaczy AIM Leonarda Peltiera i Dennisa Banksa. W AIM pojawiają się plotki, że Aquash może być informatorką FBI.5.09.1975
Agenci FBI prowadzący śledztwo w sprawie zabó
jstwa najeżdżają rezerwat Rosebud i aresztują Annę pod zarzutem nielegalnego posiadania broni.14.11.1975
W miesiąc po zwolnieniu zostaje ponownie z
atrzymana i oskarżona o przewóz materiałów wybuchowych.24.11.1975
Zwolniona za kaucją Aquash ukrywa się. Zn
ajoma wywozi ją z Pierre w Dakocie Pd. do Denver w Kolorado.Początek grudnia 1975
Według policji, Anna zostaje wywieziona z domu znajomego w Denver do Rapid City w Dakocie Pd., gdzie jest przesłuchiwana jako podejrzana o don
oszenie FBI. Policja uważa, że kilka dni później zostaje wywieziona w bezludny rejon rezerwatu Pine Ridge i zastrzelona.24.02.1976
Ciało Anny Mae Aquash zostaje odnalezione na dnie wąwozu.
Erin Anderssen
Przełożył Marek Nowocień
Przedruk z "The Globe and Mail" z 7.08.1999.
Co. 1999 Globe Information Services
W następnym numerze "Tawacinu" - m.in. o ko
nferencji prasowej prowadzącego od lat prywatne śledztwo w sprawie śmierci Anny jej kuzyna Roberta Pictou-Branscombe'a, reakcjach Indian na jego bulwersujące oskarżenia i najnowszych wydarzeniach w całej sprawie.